President pleit voor Anton de Kom-leerstoel voor onderzoek slavernij- en koloniaal verleden
“Hij werd een opruier genoemd, beschuldigd van revolutionaire oogmerken en werd ook communist genoemd, toen echt een ‘scheldwoord’”, stelt historicus Eric Jagdew, secretaris van de Faculteit Humaniora, over verzetsheld Anton de Kom. De naar hem genoemde universiteit bestond op 1 november 55 jaar. De Kom werd bij die gelegenheid vereerd met een standbeeld aan de ingang van het universiteitsterrein aan de Leysweg. Het beeld is ontworpen en vervaardigd door wijlen Erwin de Vries en is mogelijk gemaakt door een gift van Staatsolie.
Tekst en beeld Tascha Aveloo
Jagdew keek bij de onthulling terug op hoe het beeld van de mens Anton de Kom veranderde van ‘communist en oproerkraaier’ in held, verzetsstrijder en strijder voor gelijkheid van eenieder in de arbeidsklasse. In de jaren zestig werd zijn stoffelijk overschot gevonden en ontstond er een hernieuwde discussie over zijn nagelaten gedachtegoed.
In de naoorlogse periode in de jaren vijftig werd Anton de Kom, ook door Surinaamse schrijvers, negatief beschreven. “Jammer was dat er ook een discussie ontstond of het boek ‘Wij slaven van Suriname’, door hem geschreven was of door zijn kameraad Jef Last. In 1971 verscheen, na enkele ‘piraten’ uitgaven, de officiële versie.”
Vanaf toen begon stapvoets het eerherstel. In 1980 verscheen een Spaanse editie. De militaire machthebbers grepen in 1983 het boek aan om de universiteit naar hem te vernoemen. Dat is volgens Jagdew omdat men ervan uitging dat het een ontwikkelingsuniversiteit moest worden. “Dat is ook de reden dat de naam van de sociaal-economische faculteit werd veranderd in Faculteit Maatschappijwetenschappen. Omdat men ervan uitging dat we hier oplossingen zouden vinden voor de problemen van het volk.”
Nationalistische schrijver
Jagdew noemde Anton de Kom de eerste nationalistische schrijver, die een genuanceerd en alternatief beeld schreef over ‘Wij slaven van Suriname. “De Kom heeft ons geleerd dat perspectief belangrijk is bij het schrijven. Hij heeft velen langdurig geïnspireerd en zijn boek is altijd onderwerp van wetenschappelijke discussie gebleven.” Dit is een wetenschappelijke, maar ook de maatschappelijke meerwaarde voor Suriname.
Tenslotte stelde Jagdew dat De Kom de eerste Surinamer is geweest die met zijn communistische beïnvloeding – lang voordat de dekolonisatie van de Derde Wereld op gang kwam – sprak over onafhankelijkheid en een eigen ontwikkelingsplan.
Zoektocht net een puzzel
Jules de Kom stond in zijn speech stil bij de eer die zijn grootvader toekomt. Een man die hij zelf niet heeft gekend, maar over wie hij van kleins af veel verhalen heeft gehoord. “Indirect heb ik hem leren kennen in mijn zoektocht die bewust of onbewust plaatsvond. Het is een beleving van zijn persoonlijkheid geworden. Met recent ook de excuses en het eerherstel door de regering van Nederland, omdat hij werd verbannen uit zijn geboorteland.”
Volgens de kleinzoon is zijn zoektocht net een puzzel waarin hij de persoonlijkheid van zijn grootvader tracht te herkennen. “De universele thema’s die hij uitdroeg, zoals opkomen tegen onrecht en onderdrukking, lotsverbetering en bewustwording van de eigen waarde. Maar je ziet ook de zorgzame vader voor zijn gezin in crisis, na zijn verbanning. Zijn niet aflatende inzet bij tegenspoed die hij ervaart, zijn persoonlijke wilskracht. De waarden en normen die hij aan zijn kinderen meegeeft. De levendige discussies die hij heeft met zijn zoon over kolonialisme en racisme.” Jules de Kom stond ook stil bij de hel die Anton meemaakte tijdens zijn internering in kamp Sandbostel (Neuengamme) waar hij uiteindelijke stierf aan tuberculose.
Hij noemde het standbeeld een waardige voorstelling van zijn grootvader en hoopt dat het mag dienen tot inspiratie van de komende intellectuele generatie die op de universiteit wordt gevormd. “Een generatie die kan helpen bij het verwezenlijken van zijn slotzin van ‘Wij slaven van Suriname’ namelijk ‘Sranan, mijn vaderland. Eenmaal hoop ik u weer te zien. Op de dag waar alle ellende uit u weggewist zal zijn.”
Leerstoel
Bestuursvoorzitter Shanti Venetiaan stelde dat de universiteit een belangrijk ontwikkelingsinstituut is voor de Surinaamse maatschappij. President Chandrikapersad Santokhi benadrukte dat het belangrijk is dat juiste en eerlijke informatie wordt verschaft over wie Anton de Kom was. “Namelijk een echte verzetsstrijder. Het is terecht dat hij deze waardering krijgt hier op dit terrein. Want Anton de Kom staat voor vrijheid. Hij streed voor onze toekomst. En daarvoor heeft hij een heel hoge prijs moeten betalen.”
Het staatshoofd zei dat het wellicht hoog tijd is dat er een Anton de Kom-leerstoel komt; een faculteit om onderzoek te doen naar het slavernij en koloniaal verleden, zeker daar zulk onderzoek al in Nederland wordt gedaan. Er zou onderzoek moeten worden gedaan vanuit de optiek van de inheemsen, de tot slaaf gemaakten, de marrons, maar ook de contractarbeiders die daarna zijn gekomen.
Santokhi: “Laat het standbeeld ook een inspiratiebron zijn voor ons allen dat je niets bereikt zonder strijd. Laat het ons bewustmaken dat we een slavernij verleden hebben dat nooit meer mag terugkomen. Ook niet in een moderne vorm van onrechtvaardige arbeidsverhoudingen en werkomstandigheden die in strijd zijn met internationale bepalingen.”
De president hoopt dat ‘de geest van Anton de Kom’ zal voortleven tot in komende generaties. “Omdat we het verplicht zijn aan hem om de strijd voort te zetten om de eenheid, de bromkidyari van Suriname, te blijven voeden en versterken voor een beter Suriname.” Hij onthulde daarna samen met Jules de Kom en Venetiaan het standbeeld.
Suriname kende al in 1882 ‘universitair’ onderwijs: op de Geneeskundige School werden studenten opgeleid tot arts. Aan het eind van de jaren veertig van de twintigste eeuw kwam daar een juridische opleiding bij: de Surinaamse Rechtsschool. Daarnaast bestonden er enkele para-universitaire opleidingen georganiseerd op incidentele basis, te weten opleidingen tot landmeter, tandheelkundige en apotheker. Bij de herdenking van het eeuwfeest van de Staten van Suriname in 1966, werd besloten om in samenwerking met de regering van Suriname een universiteit op te richten. Dat gebeurde bij wet van 25 juni 1966. De proclamatie vond plaats op 1 november 1968 in het toenmalige Theater Star. Sindsdien wordt 1 november gevierd als Dies Natalis. Bij de opening van de universiteit sprak de Nederlandse professor Rudolf Asueer Jacob van Lier de rede – ‘Universiteit en maatschappij in het perspectief der ontwikkeling’ – uit. Op 17 oktober 1983 werd de naam veranderd in de Anton de Kom Universiteit van Suriname. Direct bij de ingang staat de bibliotheek van de universiteit.
