Martina Amoksi onderzoekt spanningsveld ontwikkeling mens en industrie
“Ik hoop dat mijn boek snel uitkomt en dat regeerders, maar ook lokale mensen, kunnen zien wat voor invloed de komst van een multinational kan hebben”, zegt Martina Amoksi bevlogen. Ze maakt vanuit de historie een link naar het heden en de toekomst. Het boek zal gaan over haar onderzoek naar de invloed van de multinational Surinaamse Bauxiet Maatschappij (SBM) – de latere Suralco – op de N’dyuka-gemeenschap (Aucaners, … red.) in het gebied van Moengo.
Tekst en beeld Euritha Tjan A Way
Haar pennenvrucht zal ook weergeven waar rekening mee moet worden gehouden bij het onderhandelen met multinationals. Aan de vooravond van de offshore olietoekomst van Suriname en de mogelijke herstart van de bauxietindustrie in Apoera is dat heel actueel.
Amoksi verzorgde donderdag het openingscollege van de Faculteit der Humaniora aan de Anton de Kom Universiteit van Suriname en behandelde daarbij haar promotieonderzoek dat ze op 12 september afrondde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. De titel luidt: ‘De stad kwam naar het binnenland: historische analyse van de invloed van de multinational SBM/Suralco op marrongemeenschappen in Suriname’.
“Een bijzonderheid van haar onderzoek was dat Amoksi in haar zoektocht naar informatie een winti kon spreken”
Amoksi is docent aan de studierichting Geschiedenis van de Anton de Kom Universiteit. “Ik heb heel veel mensen gesproken in het Cotticagebied en veel van hen hebben mij gezegd: ze (multinationals, … red.) zijn niet te vertrouwen. Ze beloven veel en wanneer ze eenmaal zijn begonnen met werken zijn ze hun beloftes vergeten. Je moet hen die eerst laten nakomen en dan pas kunnen ze werken.”
De docent zegt dat er in dorpen, zoals Adjoemakondre en Petondro is gemijnd en dat de grond er nog precies zo bijligt. “De mensen zijn hun kostgrondjes kwijt. Ze kunnen er niet meer planten. Hun traditionele manier van leven kan niet meer”, illustreert ze één van de effecten op het milieu waar tot nog toe niets mee is gedaan.
Overigens, de mensen zijn nooit voorbereid geworden op de komst van de multinationals. Op een dag waren die er gewoon. “In de literatuur bijvoorbeeld staat dat Moengo een verlaten dorp was, maar uit verhalen van mensen die ik heb gesproken, blijkt dat er wel mensen daar woonden. Ze zijn vertrokken toen ze last kregen van dynamiet die werd gebruikt bij het mijnen en de daarmee gepaard gaande stofwolken. Dus het bedrijf wist niet eens dat er mensen daar woonden en heeft dat ook nooit onderzocht”, concludeert Amoksi.
Goede ontwikkelingen
Maar het is niet allemaal kommer en kwel geweest. Daar is Amoksi het levend bewijs van. Doordat haar vader bij de SBM ging werken, verhuisden ze naar Paranam. Daar kwam haar moeder, die zelf nooit naar school is gegaan, in aanraking met andere mensen. Ze leerde de waarde van scholing inzien. “Toen zij en mijn vader uit elkaar gingen, verhuisde ze weer naar Cottica. Er was geen school in het dorp, dus ze zette mij en de andere kinderen in het internaat, zodat we naar school konden gaan. Ze heeft keihard gewerkt om het internaat te kunnen betalen.”
Amoksi beschrijft ook het eerste contact van de bewoners in de Cottica met de ‘wereld van de bauxietmaatschappij’. “Een oude vrouw van 89 jaar zei aan mij: ‘achteraf bleek het een hele happening. De grote boot van SBM voer de rivier binnen om de eerste lading bauxiet op te halen om te verschepen. Maar ze moesten de kreek invaren en wachten op een sleepboot vanuit Moengo. Dan voeren de korjalen naar zo een grote boot toe en daarbij ontstond er een contacttaal. De lokalen zeiden aan de Amerikanen ‘tjaw tjaw’ en dat werd begrepen, zoals het ook was bedoeld: ‘Wat heb je voor me?’” Zo kregen de mensen van alles en nog wat vanuit de boten aangereikt.
“Als werknemer van Suralco moest je je gezinssamenstelling melden. Dan kon je niet komen opdagen met drie vrouwen”
Vrouwen
Maar er waren meer veranderingen. “Er ontstond werkgelegenheid en er kwamen door de jaren heen veel meer mensen wonen in Moengo. De vrouwen van de Cottica kregen werk als wasvrouw, omdat de creoolse en Javaanse vrouwen, die dat werk eerst deden, er mee ophielden. En terwijl er onderling een band ontstond waarbij de creoolse en Javaanse vrouwen de marronvrouwen omarmden, was er wel veel discriminatie vanuit de leiding van het bedrijf”, schetst Amoksi.
Zo mochten marrons na zes uur niet meer in Moengo komen als ze geen pasje hadden. Ook de bewoners in Moengo zelf die niet tot de staf van het bedrijf behoorden, mochten niet overal in het dorp komen.
De inleider beschrijft ook de ontwikkeling van de handelsverhoudingen in het gebied door de vrouwen. Die begonnen landbouwproducten aan te bieden in Moengo, verdienden daarmee geld en gingen naar Frans-Guyana om ook daar te verkopen en spullen in te kopen die ze vervolgens verkochten in hun eigen dorpen. “Er ontstond een bepaalde handelsgeest.”
Winti als bron
Een bijzonderheid van haar onderzoek was dat Amoksi in haar zoektocht naar informatie een winti kon spreken. Het was een voor haar bekende winti die haar betrouwbare informatie gaf. Op de vraag of ze als wetenschapper die studenten moest begeleiden een winti als bron zou accepteren merkte ze op dat gegeven informatie altijd moet worden geverifieerd. “En het hangt ook af van de soort informatie.” Haar collega-docent Maurits Hassankhan merkte op dat wetenschap nu veel meer open staat voor alternatieve onderzoeksmethoden.
Er kwamen nog tal van veranderingen en aanpassingen aan de orde donderdag. Bijvoorbeeld in de kleding: vrouwen die naar Moengo gingen, moesten kleren aantrekken. Lopen met bloot bovenlijf mocht daar niet.
Een andere bijzonderheid waren de veranderingen binnen polygamische partnerstructuur van de marrons. “Als werknemer van Suralco moest je je gezinssamenstelling melden. Gezinsleden kwamen ook in aanmerking voor voorzieningen. Dan kon je niet komen opdagen met drie vrouwen”, legt Amoksi een verandering uit.
Ze zegt tijdens haar promotieonderzoek zoveel materiaal te zijn tegengekomen dat ze verwacht nog twee publicaties uit te kunnen brengen, naast het boek over haar promotieonderzoek zelf. De wetenschapper benadrukt het onderzoek vanuit het marronperspectief te hebben gedaan.
